tamiu

Selasa, 08 September 2020

purwaka


Om Swastyastu,
            Puja pangastuti aturang titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, santukan Asung Kerta Wara Nugraha ida, titiang prasida muputang blogg puniki.
            Ritatkala makraya blogg puniki, titiang akeh ngamolihang wantuan saking akeh pihak. Mawinan ring galahe sane becik puniki, titiang ngaturang suksma majeng ring pihak-pihak sane sampun ngwantu ritatkala muputang blogg puniki.
            Sampun pastika blogg puniki kantun doh saking paripurna santukan titiang kantun malajah. Nika mawinan titiang nunas penampen lan piteket mangda blogg puniki dados becik.
            Dumogi blogg puniki prasida mawiguna majeng ring para pangwacen sareng sami.
Om Santih, Santih, Santih, Om

Senin, 08 September 2014

GENDING RARE


Lirik Lagu Anak-Anak (Gending Rare) Daerah Bali

Saat ini saya sudah memiliki seorang putri, umurnya baru 7 bulan. Di rumah sebagian besar waktu yang saya miliki saya habiskan untuk ngempu anak. Biasanya sambil saya nyanyikan lagu-lagu daerah khususnya lagu-lagu daerah Bali. Saya yakin lagu itu dia suka dan akan tertanam di ingatannya hingga dewasa. Walaupun tidak tahu pasti, tapi saya rasa lagu-lagu daerah itu akan bermanfaat bagi perkembangan otak dan juga jiwanya.
Jadi walaupun tidak pintar bernyanyi, saya tetap menyanyikan lagu-lagu daerah tersebut. Anda yang orang Bali pasti tahu lagu apa yang saya maksud. Ada banyak lagu-lagu anak-anak yang bisa dinyanyikan untuk anak balita, beberapa diantaranya adalah : Meong-meong, Juru Pencar, Dadong Dauh, Putri Cening Ayu, Bibi Rangda, Made Cenik, dan lain-lain.
Berikut ini beberapa lirik lagu anak-anak daerah Bali yang saya tahu,
Meong-Meong
Meong meong alih ja bikule
Bikul gede gede
Buin mokoh mokoh
Kereng pesan ngerusuhin
Juk meng… Juk kul..
Dadong Dauh
Dadong dauh ngelah siap putih
Suba metaluh reka
Minab ada limolas taluhne
Nangi
ng lacur ada nak nepukin
Anak cerik cerik
Anak cerik cerik
Keliwat usil ipun
Juru Pencar

Juru pencar juru pencar
Mai jalan mencar ngejuk ebe
Be gede gede
Be gede gede
Di sawana ajaka liu


Putri Cening Ayu
Putri cening ayu
Nongos ngijeng jumah
Meme luas malu
Ke peken meblanja
Apang ada daharang nasi
Meme tiang ngiring
Nongos ngijeng jumah
Sambilang mempumpun
Ajak tiang dadua
Di tekane nyen gapgapin
Kotak wadah gerip
Jaja megenepan
Ane luwung luwung
Megenep isine
Apang ada aji satus
Bibi Rangda
Bibi bibi rangda apang durus karyan
Bibi mejauman kelod kangin jumah dane jegeg leseng
Suba jani keto tiang ngaba aled munyi
Sesanganan kaon jaja sirat kekuluban bungan duren
Duren duren ijo semangkane kuning gading
Kanti lampa nguda salak nangka kaliasem mangeronce
Ratu Anom
Ratu anom metangi meilen-ilen
Ratu anom metangi meilen-ilen
Dong pirengang munyin sulinge di jaba
Dong pirengang munyin sulinge di jaba
Nyen ento menyuling di jaba tengah
Nyen ento menyuling di jaba tengah
Gusti Ngurah Alit Jambe Pemecutan
Gusti Ngurah Alit Jambe Pemecutan
Made Cenik
Made Cenik
Lilig montor ibi sanja
Lilig montor ibi sanja
Montor Badung ke Gianyar
Montor Badung ke Gianyar
Gedebege muat batu
Batu Cina
Batis lantang cunguh barak
Batis lantang cunguh buruk
Mangumbang umbang I Jodar
Mangumbang umbang I Jodar
I Jodar matetulupan
Jangkak jongkok
Menyaru menyoncong jangkrik
Menyaru menyoncong jangkrik
Jangkrik kawi Nilotama
Jangkrik kawi Nilotama
Nilotama tunjung biru
Tunjung biru
Margi I Ratu mesiram
Margi I Ratu mesiram
Mesiram saling enggokin
Mesiram saling enggokin
Tepuk api dong ceburin


MAI MEGEDING

puisi bahasa Bali


                                                                  
Tresna

sang surya masunar galang
nedunin rasa rindu di hatine
rasa tresna sane taen gelahan
enu mentik di hatin tiange

sekadi bungan cempaka
semengan kembang
sanja buin layu
sesuluh tresna sane rasayang tiang

makenyem manis padidi
pacang ngantosan adi
sane ada di hati ngatos mati
dumogi adi enggal mawali

                                                           
                                                         


Rindu

Ri kala beli dini
Ngantosang ragan adi
Bengong padidi
Kerasa sakit dihati
                   Ngenehang kenangan ipidan
                   Mamargi paduanan
                   Mecumbu tresna ngajak dadua
                   Manis kerasa di hati
Nanging nejani
Ri kala Beli nepukin ragan adi
Beli satata rindu ring manah
Dumogi adi prasida nyingak tresnan beli
                  

Singaraja, 22 september 2012


Mengatosang

Edag suryane sekadi mangkin
Ngantosang adi dini padidi
Di beten lampu merkuri
Indik tresna tekening adi

Pati langkeb beli ngalinang adi
Antuk sayang beli tekening adi
Satia sane matilar
Takut ngenehang indike ipidan
Indik patresnane ane tusing majodo

Ada rasa sayang tekening adi
Jani beli bengong padidi
Unduk petresnane ipidan
Sumpah mati beli sayang adi


Nyama Bali
Bali....
Bali pinaka bungan jagat
Akeh sekancan budaya
Akeh sekancan bahasa
                            
                   Bali..
                   Da pesan engsap teken bali
                   Anak bali satata makenyem
                   Anak bali satata girang
Bali..
Bali tan uning teken musuh
Tan uning teken jatma doh
Samian pinaka nyama
Nyama sane wenten ring hati




Luungan padidi
Ri kala beli malali ngajak adi
Adi satata ngorang tusing nyidang
Ngorang tusing ada waktu
Ngorang sibuk teken tugas
                   Nanging beli matemu adi
                   Dijalan sane sepi
                   Ditu adi paduanan
                   Magelut Ngajak muani
Ne jani beli magedi
Sakit karasa di hati
Nanging beli satata makenyem
Ne jani luangan beli padidi


Bungan Desa
Sabilang semeng adi satata ayu
Kenyem adi satata manis
Adi pinaka bungan desa
Sane jegeg lan ayu
                   Ditu adi jegeg padidi
                   Samian muani ngedotang
                   Nanging adi satata tusing paduli
                   Adi satata pinaka anak desa


peplajahan



Adapun jenis-jenis tembang macapat (pupuh) yang terdapat di Bali dan yang masih digemari oleh masyarakat, di antaranya adalah:
Pupuh Sinom
Sinom Lumrah
Pelog
Sinom Wug Payangan
Slendro
Sinom dingdong
Slendro
Sinom Sasak
Slendro
Sinom Lawe
Slendro
Sinom Genjek
Pelog
Sinom Silir
Slendro
Pupuh Ginada
Ginada Basur
Slendro
Ginada Linggar Petak
Slendro
Ginada Jayapura
Slendro
Ginada Bagus Umbara
Slendro
Ginada Candrawati
Slendro
Ginada Eman-eman/Bungkling
Pelog
Pupuh Durma
Durma Lumrah
Pelog
Durma Lawe
Pelog
Pupuh Dangdang
Dangdang Gula
Pelog
Pupuh Pangkur
Pangkur Lumrah
Pelog
Pangkur Jawa / Kakidungan
Slendro
Pupuh Ginanti
Ginanti Lumrah
Pelog dan Slendro
Ginanti Pangalang
Pelog dan Slendro
Pupuh Semarandana
Semarandana Lumrah
Pelog
Semarandana Mendut
Slendro
Pupuh Pucung
Slendro dan Pelog
Pupuh Megatruh
Laras Pelog
Pupuh Gambuh
Laras Pelog
Pupuh Demung
Laras Slendro
Pupuh Adri
Laras Pelog

Masing-masing pupuh yang tersebut di atas mengandung suasana kejiwaan yang berbeda-beda. Suasana yang ditimbulkan oleh pupuh tersebut sangat berguna untuk mengungkapkan suatu suasana dramatik dari suatu cerita / lakon. Secara umum hubungan antara suasana dengan jenis pupuh dapat dilukiskan sebagai di bawah ini:
Suasana
Jenis Pupuh
aman, tenang, tentram
Sinom Lawe, Pucung, Mijil, Ginada Candrawati dan lain-lainnya
gembira, riang, meriah
Sinom Lumrah, Sinom Genjek, Sinom Lawe, Ginada Basur, Adri, Megatruh dan lain sebagainya
sedih, kecewa, tertekan
Sinom Lumrah, Sinom Wug Payangan, Semarandana, Ginada Eman-eman, Maskumambang, Demung dan lain-lainnya
marah, tegang, kroda
Durma dan Sinom Lumrah

Sekalipun demikian, pengaruh dari si penyanyi yang membawakan pupuh tersebut dapat mengubah suasana yang ditimbulkan oleh pupuh tersebut. Perlu pula diketahui bahwa kelompok tembang ini disebut pupuh adalah berdasarkan bagan atau kerangka lagu yang ada pada masing - masing pupuh ini. Berdasarkan isi atau cerita yang diungkapkan, jenis tembang ini juga di sebut Guritan menurut cerita yang dikandungnya. Guritan Basur berarti tembang macapat yang mengungkapkan cerita Basur. Begitu pula halnya Guritan Jayaprana, Sampik, Linggarpetak dan lain sebagainya. Bahasa yang dipakai dalam kelompok tembang macapat ini adalah bahasa Kawi (jawa Kuno) dan bahasa Bali. Berdasarkan hukum Padalingsanya tembang - tembang macapat Bali ini dapat disusun seperti tabel berikut ini:



Nama Pupuh
Jumlah suku kata dan huruf hidup akhir pada setiap baris kalimat tembang beserta nomor barisnya
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Sinom
8a
8i
8a
8i
8i
8u/o
8a
8i
4u
8a 
Ginada
8a
8i
8a
8u
8a
4i
8a



Pucung
4u
8u
6a
8i
4u
8a 




Maskumambang
12i
6a
8i
8a






Ginanti
8u
8i
8a
8i
8a
8i




Durma
12a
8i
8a
8a
8i
5a
8i



Pangkur
8a
12i
8u
8a
12u
8a
8i



Semarandana
8i
8a
8o
8a
8a
8u
8a



Mijil
10i
6o
4e
10e
8i
6i
8u



Magatruh
12u
8i
8u
8i
8o





Demung
12a
8i
8u
8i
8a
8u
8a
8i
8a
8u
Dangdang
14a
14e
8u
8i
8a
8u
12a
8i
8a

Adri
10u
6e
8i
8u
8u
8a/e
8u
8a
8a


Berbeda dengan Sekar Rare (lagu anak-anak maupun lagu rakyat), kelompok Sekar Alit, yang biasa disebut tembang macapatgaguritan atau pupuh, terikat oleh hukum Padalingsa yang terdiri dari guru wilang dan guru dingdong. Guru wilang adalah ketentuan yang mengikat jumlah baris pada setiap satu macam pupuh (lagu) serta banyaknya bilangan suku kata pada setiap barisnya. Bila terjadi pelanggaran atas guru wilang ini maka kesalahan ini disebut elung. Selanjutnya guru dingdong adalah uger-uger yang mengatur jatuhnya huruf vokal pada tiap-tiap akhir suku kata. Pelanggaran atas guru dingdong ini disebut ngandang. Tentang istilah macapat yang dipakai untuk menyebut jenis tembang ini adalah sebuah istilah dari bahasa Jawa. Kelompok tembang ini disebut tembang macapat karena pada umumnya dibaca dengan sistem membaca empat-empat suku kata (ketukan).

           

Contoh- contoh sekar alit :
  1. Ginanti:
Mirib suba liu tau
Kadi ne mungguh ring aji
Jatin sangsara punika
Wetu saking tingkah pelih
Pelih saking katambetan
Tambet dadi dasar sedih

Tambete ngawinang lacur,
Bulak balik manumadi,
Bingkih malaibin duhka,
Dekah nguber sukan ati,
Ngalih idup mati bakat,
Ngalih bajang tuwe panggih

Tambete tan liyan puniku,
Kadi kranan sami-sami,
Krana jenged kadi jantra,
Suka duhka malinder panggih,
Jani sedih nyanan girang,
Suwud girang sedih malih
Saking tuhu manah guru
Mituturin cening jani
Kawruhe luwir sanjata
Ne dadi prabotang sai
Kaanggen ngaruruh merte
Saenun ceninge urip
  1. Sinom:
1.      Iseng-isengan manyurat
Nanging sekare ka Widhi
Mangapus Bharatayudha
Ninggarang mamunyi Bali
Sinampura Dewa Gusti
Antuk Ida dane ipun
Mamunggelang punang crita
Duk Sang Salya Senapati
Sampun puput
Kabiseka jaya-jaya
2.      Ne mangkin kalungang-lungang
Ortane rauh sujati
Kaatur ring Sang Pandawa
Keweh pangeraas mangkin
Mawinang maminehin
Sang Kresna nyanggra masaur
Ngawijilang pangupaya
Patut pamargine nyilib
Tur kadauh
Yogia Ida Sang Nakula.
3.      Mangkin Ida Sang Nakula
Angob mireng manyingakin
Tetingkahane ring jumah
Waluya ring Madrapati
Bancingahe mancak saji
Tiing macerancang alus
Ngojog ka pasarenan
Sang Salya sedek katangkil
Eluh-eluh
Kundang-kundang seseliran.
4.      Kagiat kayune manyingak
Sang Nakula rauh tangkil
Ngandika Ida manyapa
"Duh mas mirah uwane cai!
Lasia cai teka mai
Buka tong ada mangrungu
Musuh yatna maglagaran
Ngrencana yudane mani."
Raris matur
Sang Nakula saha sembah


  1. Ginada:
  1. Tityang mlajah ngae tipat
    Ngantos titiang ngulangunin
    Kewehe mekudang-kudang
    Besik dua nganti telu
    Meme bapa ketakonang
    Keweh gati
    Ento patut kaplajahang.
  2. Mai timpale makejang
    Melajah matembang bali
    Tembang bali ne budaya
    Warisan para leluhur
    Patut raga lestariang
    Tembang bali
    Ento patut keajegang.
  3. Janintitiang maan tugas
    Tugas sane miweh gati
    Sawireh tusing biyasa
    Kajudi makarya pupuh
    Sinom utawi ginada
    Dados milih
    Nanging teteptusing bias.
  4. Liu anak ngulah-ulah
    Keto mase sedeng paling
    Melajahe kesaratang
    Ape ane sedeng ruruh
    Melajah ngalih sawitra
    Yan besidi
    Ape ruruh lakar bakat.
  5. Ene madan karma laksana
    Sajeroning kantun maurip
    Jele melah pengelaksana
    Ento neket diraga tuhu
    Bekelan kayang kawekas
    Bin numadi
    Pangde nemu kesengsaran
  1. Pucung:
  1. Pupuh Pucung (4u)
    Anggen jalaran manutur (8u)
    Cening pianak Bapa (8a)
    Mungpung cening enu cerik (8i)
    Apang suluk (4u)
    Jemet melajahang awak (8a)
  2. Eda ngapus
    Mapi-mapi pradang masuk
    Subane di jalan
    Ngelingkungmengkeb nyelibsib
    Singit kauh
    Mulih bareng ajak timpal
  3. Puara ngapung
    Ngonyang bia tan paunduk
    Stata katinggalan
    Enggalan tuuhe kelih
    Metu kimud
    Lakar nugtugang melajah
  4. Lantas puyung
    Tuara ngelah bekel idup
    Payu mapangenan
    Kudiang ngalih ane ibi
    Merah-meruh
    Nyelsel awak tan paguna
  5. Bibi anu                                                                                                                            Lamun payu luas manjus                                                                                          Antenge tekekang                                                                                                                Yatnain ngaba masui                                                                                                              Tiuk puntul                                                                                                                         Bawang anggon pasikepan
  6. Dangdang Gula
1.      Saksat ratu nuduk pitik bengil Mami lara (14a)
Nyapat pitra ksasar
gela-gela ring kawahe (14e)
Urip titiang sampun lampus (8u)
Keto upaminya adi (8i)
Manyadia mamarekan (8a)
Ni Nyonyah raris masaur (8u)
Minab tan wenten utang tiang
memarekan (12a)
Ring beline kadi mangkin (8i)
Sarat tuduhing batara (8a)

2.      Mesok gedenan bikas beline dini Ngodag-odag
Marasa teken awak
suba ririh di gumine
Pepes menang bane buruh
Nasi matahan kadung lekin
Bibih galir crewet pisan
Tuara nyandang kapigugu
Lawar gerang eda nyagerang
dasar meka
To beli jani rasanin
Damar langit meh bulanan

3.      Durung puput marerasan sang kalih laut teka
Madan I Congliwat
utusan mapag Ingtai
Mangda gelis Nyonyah mantuk
Dening wenten raos pingit
Ni Nyonyah misadyayang
Pacang gelis mantuk
Kapiragi ya Ni Nyonyah
Gelisahan
Irika raris I Sampik
Kroda idepnya kalintang
7.      MASKUMAMBANG

1. Keme laku ditu ada gedong cenik
Bersih wawu pragat
Sang kalih raris ngeranjing
Saget ngenah gegambaran
2. maka miwah dagingnya mawarna-warni                                                                                                      I ratu nitahang                                                                                                                  Mangwasayang pati urip                                                                                                             Ngebekin buana datraya
3. maha agung tan patanggu dan pangawit                                                                              Tan keneng inucap                                                                                                                             Meraga Suksema suci                                                                                                                            Dahating rahasia pisan

8.      Pupuh Pangkur:

1. Nunas agung sinampura
ratu titiang ring ida dane sami
mangrencana ngawe kidang
pangkure anggon tembang
mapi bida belog pongah sipok sigug
tuara jengah kakedekang
ngulahang payu mangawi

2. Sada lami sang sucita,                                                                                                                              bau eling matuptup mangeka sedih,
Srupatane deres metu,
tuara kena inampetan,
dadi medal bawose mangajap suung
duh nguda i ratu lagas,
mangutang tityang driki
3. Inggih bapa intai titiang                                                                                                    Mungguing ipun mawasta babah sampik                                                                                         Umah titiang selat gunung                                                                                                                         Waciu ring bociu kuta                                                                                                                      Daging ipun mangda sweca tuan guru                                                                                          Nyadia titiang masekolah                                                                                                                   Duaning parek sareng kalih
9. Pupuh Durma:
1.Mule sulit memunahang saktin indria,
yan tan ta saking samadi,
sangkan ya buwatang,
suluhin baan sastragama,
susila mangka pangabe,
ento gemetang
uli rare nganti lingsir

2. Sujatinya ne jati madan sawitra
Tan nyangka ngetohang urip
Ngawe mitrarta,
Sakeweh bayaning mitra
Lagas bareng manandangin,
Suka duka,
Pada bedak manulungin

3. Cai durma pianak bapa paling wayah
Tumbuhe dadi kasesi
Katinggalin biang
Jumah cai apang melah
Bapa luas nangun kerti
Ka gunung alas
Paidepan bapa mati

4. Ada ngelah cai tekening Bapa
Anging te pada makidik
Carik miwah karang
To uningin apang melah
Magawe anteng-antengin
Eda ngawe utang
Patilesang awak miskin


10.  Pupuh Mijil ( Dadong Dauh):

1. Dadong dauh                                

Ngelah siap putih                          

ba mataluh reko                            
                        
Minab ada limolas taluhne             

Nanging lacur ada nak nepukin    

Anak cerik-cerik                          

Kliwat rusit ipun                           

2. Cai buyung,
Buron liwat cenik
Musuh gede ento
Tusing pesan jerih ken i dewek
Liu suba ngalap pati urip
Janma agung alit,
Ring setra ya mapunduh

3. Kai dukuh
Jati wisesa sakti
Ring jagat tan sewos
Mula ira kawuwuseng rate
Tan apada-pada ring kasaktian
Iba tandruh tui
Jani apang weruh

4.sing ja buung
Iba lakar mati
Maprang lawan ingong
Macan mula manusa mangsane
Ia i dukuh manohin sabda aris
Ih macan pitui
Gung ujar marensun


11. Pupuh Asmarandana

1. Eling eling mangka eling
Rumingkang di bumi alam
Darma wawayangan bae
Raga taya pangawasa
Mun kasasar nya lampah
Napsu nu matak kaduhung
Badan anu katempuhan.

2. apa kene manumadi
Dadi jatma buka kene
Setate manandang jengah
Jejerone marasa enyag
Sangsara olih ibulan
Tusing pisan mangan nginum
Kanti berag di pedeman

12.Adri 
  1. Egar manah ira ngesti ayu
Ngesti betarane
Kalih ida sang hyang widhi
Magda ida ice nerus
Betel kangin betel kauh
Ngulayang i kawelas arsa
Angastiang brata sadu
Ngesti ida hiang Betara
Nunas sarining amerta.
  1. Kaula ngaturang canang harum
Sarwa kesekare
Manca warna sarwa wangi
Ambunnyane ngalub-alub
Ngawe egar hyang ayu
Kalih egar hyang batara
Pada kenak pada kenyung
Hyang dedari hyang dedara
            Manyatri utaran kaula.    

Puh Magatruh (Dewa Yadnya)
Pisaratang. Ngulik Sastra Siang Dalu. Dharma Sastra Weda Sruti. Itihasa Lawan Kidung. Linggan Sang Hyang Saraswati. Murti Ning Hyang Widhi Kawot

DEMUNG SAWIT (BAWAK, DAWA), KIDUNG MANUSA YADNYA (PERKAWINAN)
Tuhu atut bhiseka Nrapati. Sri Eswaryadala. Dala kusuma patra nglung, Eswarya raja laksmi. Sang kulahamenuhi rajya. Kwening bala diwarga. Mukya sira Kryanapatih. Sang niti Bandeswarya patrarum. Nityasa angulih- ulih amrih sutrepting na..
Tan kocapan tarunane jani tan lian ne kawus wus i ayu 
mangrangsuk payas pangganggene sarwa luih
sayah ayu mangayang-ayang buksa widyadari nurun 
kasunaran baan bulan wedanane melok lulum